طرحواره درماني

شما احتمالاً به اين نتيجه مي‌رسيد كه نامزدتان توان اين را دارد كه بعد از وابسته كردن شما، دست‌تان را در پوست گردو بگذارد و شما را به حال خود رها كند. برخي از علايم خطر مي‌توانند شما را از اين امر آگاه كنند. اين علايم باعث فعّال‌سازي طرحواره درمانگر تله‌ي زندگي رهاشدگي مي‌شوند.

شما به دنبال شريك زندگي يا همسري نمي‌گرديد كه بتواند شما را به يك رابطه‌ي باثبات و ايمن اميدوار كند، بلكه مجذوب كسي مي‌شويد كه شما را در دام بلاتكليفيِ بين اميدواري و نااميدي بيندازد. احساس مي‌كنيد فردي را براي زندگي سالم پيدا كرده‌ايد يا حدّاقل آن فرد روابط باثبات‌تري با شما دارد. اما اين احساس خوشايند اوليه پس از چندي نقش بر آب مي‌شود و شما پي مي‌بريد كه در يك حلقه‌ي معيوب فعال‌سازي تله‌هاي زندگي‌تان گير افتاده‌ايد.

پذيرش مرگ پدر براي من واقعاً دردناك و جگرسوز بود. خاطره‌ي روشن و واضحي از مرگ پدرم ندارم، بلكه در ذهنم چند تصوير گن و مبهم در اين مورد دارم. پدرم مرد خوب و مهرباني بود و مرا زياد بغل مي‌كرد.

بعد از اين كه پدرم را از دست دادم در عالم كودكي كنار طرحواره درمانگر پنجره مي‌ايستادم و منتظر بازگشت پدرم مي‌شدم (گريه)، اصلاً نمي‌توانستم قبول كنم كه پدرم مرده است.

احساسي را كه هنگام ايستادن كنار پنجره و انتظار بازگشت پدرم داشتم، هيچ‌گاه فراموش نمي‌كنم.

درمانگر: آيا اين احساس الآن نيز با شماست؟

جسيكا: اين احساس هنوز هم با من هست. به خصوص وقتي شوهرم از من دور مي‌شود.

جسيكا درباره‌ي مسافرت‌هاي كاري همسرش سخت مشكل داشت. هر وقت جورج به مأموريت اداري مي‌رفت، جسيكا به شدّت آشفته و بي‌قرار مي‌شد.

جسيكا: مشكل من با همسرم يك سناريوي واحد و تكراري دارد. من مي‌زنم زير گريه و جورج سعي مي‌كند مرا آرام كند، اما زهي خيال باطل. من به اين سادگي آرام نمي‌شوم. وقتي هم پيش من نيست، نيمي از اوقات را در ترس و وحشت به سر مي‌برم و نيم ديگر اوقات را نيز گريه مي‌كنم.

وقتي جورج به خانه برمي‌گردد به دليل اين كه مرا تنها گذاشته است از دست او عصباني و دلخور مي‌شوم، اين تمام سناريوي زندگي ماست. وقتي جورج به خانه برمي‌گردد، گاهي اوقات آن‌قدر عصباني هستم كه نمي‌خواهم ريخت او را ببينم.

مانع هشتم: مشكل شما عميق‌تر از آن است كه به تنهايي بتوانيد از پس آن برآييد

بيماران قبل از اين كه به ما مراجعه كنند سخت تلاش كرده‌اند كه خودشان را تغيير داده‌اند. وقتي كه از اين راه دست خالي برمي‌گردند آنگاه دست نياز به طرحواره درمانگر سوي متخصصان دراز مي‌كنند.

ممكن است اين پديده براي شما هم پيش آمده باشد. ممكن است با همه‌ي تلاشي كه براي انجام تمرين‌هاي اين كتاب كرده‌ايد باز هم نتوانسته‌ايد از شرّ تله‌ي زندگي خلاص شويد. ممكن است با وجود همه‌ي تلاش‌هاي ارزشمند شما باز هم تله‌ي زندگي به حاكميت سلطه‌گرانه‌اش بر ابعاد مختلف زندگي شما ادامه مي‌دهد.

احتمالاً به تنهايي از پس آن برنمي‌آييد. در اين صورت از افراد صاحبْ صلاحيت كمك بخواهيد. شما براي تغير تله‌هاي زندگي نياز داريد با فردي كه تخصص و تجربه داشته باشد، رابطه‌اي ايمن و سالم برقرار كنيد. درمانگران مي‌توانند نيازهاي شما را تا حدودي ارضا كنند، درمانگران بايد رودربايستي را با شما كنار بگذارند و مشكلات شما را به طور عيني‌تر مشخص سازند.

راه حل: از درمانگر، كمك حرفه‌اي بخواهيد يا در گروه‌درماني‌هايي شركت كنيد كه زير نظر متخصص اداره مي‌شوند.

حال كه با كليّت برنامه‌ها آشنا شديد، اجازه بدهيد كه هر كدام از تله‌ي زندگي را مفصل توضيح بدهيم. شما با مطالعه‌ي فصل‌هاي مربوط به هر كدام از تله‌هاي زندگي، در راه تغيير گام برداشته‌ايد.

«خواهش مي‌كنم مرا تنها نگذار!» تله‌ي زندگي رهاشدگي

جسيكا: بيست و هشت سال دارد. اين نگراني دست از سر جسيكا برنمي‌دارد كه مبادا شوهرش او را تنها بگذارد.

جسيكا به اولين نكته‌اي كه در شروع مصاحبه اشاره كرد اين بود كه در سن كودكي پدرش را از دست داده است.

جسيكا: وقتي هفت ساله بودم اين مصيبت به سرم آمد. پدرم در محل كار دچار سكته قلبي شد.

ايجاد يك پاسخ MMN واضح با محرك گفتاري، از نظر باليني كاملا ميسر است. البته مداركي ارائه شده اند كه نشان مي دهد، اگر از تفاوت هاي عجيب و غريب اكوستيك و فيزيكي در محرك هاي استاندارد و انحرافي استفاده شوند. حتي قيمت سمعك هنگامي كه از يك طرح پژوهش مناسب هم استفاده مي كنيم، باز هم MMN ناشي از تقابل الگوهاي ظريف موجود در محرك هاي گفتاري CV (واكدار – همخوان) هميشه بصورت قوي ثبت نمي شود. در همين مطالعه، با يك تفاوت فركانس ساده بين محرك هاي استاندارد و انحرافي مي توان يك پاسخ MMN را كه بطور معني دار «صفر» نباشد، در دو سوم تا همه بزرگسالان بدست آورد، در حالي كه با استفاده از محرك هاي گفتاري، تنها در 10 درصد آنها پاسخ MMN ثبت مي شود. براي مثال، افتراق كاملا مطمئن پاسخ MMN ناشي از تضاد هجاهاي CV داراي صداي انفجاري (/g/ , /d/) از نويز زمينه، با دشواري انجام مي شود. ساير محققان نيز موفق به ثبت پايدار MMN، با تفاوت هاي موجود در محرك هاي گفتاري نشده اند، حتي اگر همان محرك هاي گفتاري (به سادگي و با دقت) بصورت رفتاري قابل شناسايي بوده باشند.

البته چالش ذاتي نهفته در كنترل دقيق همه ويژگيهاي فيزيكي محرك هاي گفتاري در ارزيابي پاسخ MMN، به ويژه در مورد اصوات گفتاري يا Token هايي كه به صورت بيان طبيعي توليد مي شوند، اهميت بيشتري نسبت به توليد مصنوعي آنها دارد.

ساير متغيرهاي اندازه گيري كه در ارزيابي MMN با محرك گفتاري بايد در نظر گرفته شوند، عبارتند از: SOA (Stimulus Onset Asynchrony = عدم همزماني شروع محرك ها) يا فاصله زماني بين محرك هاي متوالي، ارزيابي MMN با الگو محرك انحرافي ساده يا چندگانه، احتمال تاثير مخرب پوشش اصوات زمينه بر محرك هاي گفتاري نسبتا طولاني مدت، و ماهيت ا قدامي كه براي پرت كردن حواس فرد حين ارزيابي MMN بكار مي رود (مثل مطالعه يا تماشا يك فيلم با زيرنويس يا گوش كردن به موسيقي). تاثير احتمالي زير نويس هاي يك فيلم بدون صدا كه براي منحرف نمودن حواس فرد از محرك هاي اكوستيك بكار مي رود (به عبارتي تسهيل دستيابي بهينه به شرايط شنيداري منفعل در آزمون MMN  نيز چندان ناچيز نيست. همانطور كه قبلا نيز در همين فصل اشاره كرديم، منحرف نمودن حواس فرد از محرك ها، براي پيشگيري از پيدايش مولفه هاي برانگيخته شنيداري ناخواسته و نامطلوب (مثل N2b يا P3a) كه خود نوعي آلودگي براي رديابي و آناليز MMN محسوب مي شوند، اهميت فراواني دارد.

گزارش تحقيق، زير نويس فيلم هاي بدون صدا تاثيري بر MMN برانگيخته شده توسط محرك هاي تونال، CV هاي غير كلمه اي و كلمات CV ندارد. مكانيسم‌هاي عصبي كه در ارائه مكرر محرك هاي گفتاري با طيف پيچيده دخالت دارند عبارت است از: تطابق و وقفه جانبي، كه احتمالا در دشوار شدن دستيابي پايدار به MMN با محرك هايي كه داراي تفاوت در الگوهاي ظريف هستند نيز نقش دارند. اهميت اين گونه مطالب در ارزيابي MMN، مثلا در آناليز و تفسير يافته ها و دشواري تعيين و كنترل همه ويژگي هاي اكوستيك محرك هاي استاندارد و انحرافي، در بخش هاي بعدي همين فصل تحت عنوان «آناليز و تفسير» مورد بحث قرار مي گيرد.

اگر محيط دوران كودكي ما با محدوديت‌هاي واقع‌بينانه همراه باشد به اين معني است كه والدين‌مان براي رفتارهاي ما پيامدهايي را لحاظ كرده‌اند و به  طرحواره درمانگر خويشتن‌داري و انضباط فردي پاداش داده‌اند. در چنين محيطي، كودك حق ندارد هر كاري كه دلش خواست، انجام بدهد يا به ديگران ضربه بزند. ما ياد گرفته‌ايم مسؤوليت و عواقب رفتارهايمان را بپذيريم. مجبور شده‌ايم با سخت‌كوشي، تكاليف سخت ؟؟؟؟ انجام بدهيم. والدين‌مان به ما كمك كرده‌اند تا ديدگاه ديگران را درك كنيم و به نيازهاي ديگران ؟؟؟؟ باشيم. ياد گرفته‌ايم به ديگران صدمه نزنيم. ياد گرفته‌ايم به آزادي و حقوق ديگران احترام بگذاريم.

اما اين احتمال نيز وجود دارد كه در دوران كودكي، حاكم بي‌چون و چراي خانواده بوده‌ايم. ممكن است والدين‌مان سهل‌انگار و آسان‌گير بوده‌اند و تمام نيازهاي ما را برآورده كرده‌اند. ممكن است به رفتارهاي آزاردهنده‌ي شما پاداش داده‌اند – هر زمان كه شما قشقرق راه انداخته‌ايد در مقابل شما كوتاه آمده‌اند. آنها هيچ نظارتي بر رفتار شما نداشته‌اند و هيچ محدوديتي براي شما قايل نبوده‌اند. هر گاه خشمگين شده‌ايد، بي‌پروا خشم خود را ابراز كرده‌ايد و هيچ ابايي نيز از اين كار نداشته‌ايد. هيچ گاه اصل احترام متقابل را ياد نگرفته‌ايد. تشويق نشده‌ايد كه احساس‌هاي ديگران را درك كنيد. به احساسات ديگران نيز پشيزي ارزش قايل نشده‌ايد. خويشتن‌داري و انضباط فردي را ياد نگرفته‌ايد. همه‌ي اين اشتباهات، شما را در دام تله‌ي زندگي استحقاق مي‌اندازد.

البته ممكن است در دام افتادن شما، مسير ديگري نيز داشته باشد. شايد والدين‌تان سرد، بي‌مهر و محروم‌ساز بوده‌اند و مدام از شما ايراد مي‌گرفته‌اند و ارزشي براي شما قايل نمي‌شده‌اند. به‌تدريج براي فرار از محروميت و حقارت، دست به دامن استحقاق شده‌ايد.

علامت سوم مشكل داشتن در حوزه‌ي خودابرازگري در ابراز خشم است. كينه‌توزي مزمن ممكن است در لايه‌هاي عميق شخصيت شما جاي طرحواره درمانگر گرفته باشد و گاهي اوقات كنترل آن از دست شما خارج شود. ممكن است افسردگي را نيز تجربه كنيد. در دام مرض روزمره‌گي بي‌پاداش افتاده‌ايد. زندگي شما به بن‌بست پوچي و بي‌معنايي رسيده است. هر كاري از دست‌تان برآيد دريغ نمي‌كنيد، اما لذّتي نداريد.

پذيرش محدوديت‌هاي واقع‌بينانه (تله‌ي زندگي: استحقاق)

مشكلات موجود در نياز به پذيرش محدوديت‌هاي واقع‌بينانه از بسياري جهات متضاد مشكلات نياز به خودابرازگري است. زماني كه به شما اجازه‌ي هيچ گونه ابراز وجودي داده نشود، شما سخت تلاش مي‌كنيد خودتان را كنترل كنيد. نيازهاي خودتان را فراموش مي‌كنيد و به رفع نيازهاي ديگران مي‌پردازيد. اگر خانواده‌ي شما نتوانسته باشند براي شما محدوديت‌هاي واقع‌بينانه وضع كنند، شما به‌گونه‌اي خودخواهانه بر ارضاي نيازهاي خودتان پافشاري مي‌كنيد به‌گونه‌اي كه نيازهاي ديگران ناديده گرفته مي‌شود. شما ممكن است در راه ارضاي نيازهاي خودتان چنان راه افراط را بپيماييد كه ديگران شما را آدمي خودخواه، پرتوقع، كنترل‌گر، خودمحور، خودشيفته، و ازخودراضي قلمداد كنند. ممكن است در خويشتن‌داري، مشكل پيدا كنيد. شما به‌شدت تكانشي يا هيجاني عمل مي‌كنيد و در اين راه از سر خير بسياري از اهداف بلند مدت‌تان مي‌گذريد و آنها را فداي لذّت آني مي‌كنيد. هميشه به دنبال رضايتمندي فوري و آني هستيد. قدرت تحمل كارهاي خسته كننده و متداول را نداريد. ياد گرفته‌ايد كه آدم بي‌همتايي هستيد و به خودتان حق مي‌دهيد هر طور كه دلتان خواست رفتار كنيد.

با اين توصيف افراد تيپ پنج انياگرام مي‌توانند در كار، مطالعه يا در افكار خود چنان غرق

شوند كه اغلب دير به جلسات مي‌رسند و يا صداي زنگ تلفن را نميشنوند.آنها فراموش مي‌كنند كه غذا بخورند و يا از لحاظ بدني به قدر كافي به خود مي رسند.اين دسته افراد فقط شيريني (آبنبات ) و نوشابه مي خورند،تمام شب را اناگرام براي نوشتن يك داستان بيدارمي‌مانند و يا سعي مي‌كنند مشكل مورد علاقه ي خود را  را حل كنند.براي

ساعت‌ها؛ ورودي و خروجي كامپيوتر را مورد نتمق و تفكر قرار مي‌دهند؛ يا در پشت

قفسه‌هاي كتابخانه، محلي گم مي‌شوند و نها پج دقيقه قبل از بسته شدن كتابخانه  با

كوله‌باري از كتاب از آنجا خارج مي شوند و و براي ادامه ي ايناگرام مطالعه به نزديك‌ترين كافي شاپ مي روند.

با اين همه اين بدان معني نيست كه افراد تيپ پنج (پژوهشگر) مي‌خواهند براي

هميشه تنها باشند با انكه وقتي با ديگران هستند نمي‌توانند مصاحب و معاشرخوبي

باشند. وقتي آنها كسي را پيدا مي‌كنند كه باهوش و علاقه مند است و مورد توجه و

احترام آنها قرارمي‌گيرد. همواره سر ذوق مي‌آيند. و پرحرف و خوش‌مشرب مي‌شوند.

اين دسته افراد دوست دارند دانش و مهارت اينياگرام خود را تنها با كساني در ميان بگذارند كه

براي  آنچه مي‌گويند ارزش قائل شوند. آنها از در ميان گذاستن يافته‌هاي خود با

ديگران لذت مي‌برند و مشاهدات آنها از تناقضات و پوچي‌هاي زندگي اغلب با يك

حس شوخي و شيطنت آميزي مطرح مي‌شود. افراد تيپ پنج مي‌نوانند غني‌ترين دوستان باشند

با اين حال بعد از گذشت سال‌ها به اين نتيجه رسيديم كه علي‌رغم ارزشمندي تكنيك‌هاي شناختي و رفتاري، اين تكنيك‌ها، گره كور الگوهاي ديرپاي زندگي را باز نمي‌كنند. بنابر اين رويكرد تله‌ي زندگي را تدوين كرديم كه در آن علاوه بر تكنيك‌هاي شناختي و رفتاري از طرحواره درمانگر تكنيك‌هاي روان‌كاوي و تجربه‌اي نيز استفاده مي‌شود. تكيه صرف به تكنيك‌هاي شناختي و رفتاري، علي‌رغم ارزشمندي، گاهي اوقات نمي‌تواند بيماران را به سرمنزل مقصود برساند.

تغيير برخي از تله‌هاي زندگي، كار بسيار سخت و طاقت فرسايي است. به عنوان مثال، تغيير در تله‌ي زندگي بي‌اعتمادي / بدرفتاري، وقت و زمان زيادي مي‌خواهد و با ياري درمانگر يا گروه حمايتي، اين تغيير تسريع مي‌يابد.

رويكرد تله‌هاي زندگي باعث گسترش اثرگذاري تكنيك‌هاي درمان شناختي – رفتاري مي‌شود: رويكرد تله‌ي زندگي، علاوه بر مهارت آموزي، باعث تغيير در الگوهاي ديرپاي زندگي نيز مي‌شود. اما ذكر اين نكته ضروري است كه ما در اين شيوه‌ي درمان، اهداف‌مان فراتر از تغيير رفتارهاي كوتاه‌مدت است. مايليم به حل و فصل مشكلات جدي‌تر و عميق‌تر بپردازيم مثل مشكلات ارتباطي، عزت نفس و مشكلات شغلي. ما علاوه بر پرداختن به رفتار بيماران، خواهان بررسي شيوه‌هاي احساسي و الگوهاي ارتباطي آنها نيز هستيم.

در ابتداي فصل بعد، پرسشنامه‌اي است كه به شما در شناسايي تله‌هاي زندگي‌تان كمك مي‌كند.

در كدام تله‌ي زندگي گرفتار شده‌ايد؟

در اين فصل به شما كمك مي‌كنيم تا تله‌هاي زندگي خود را بشناسيد. به بيست و دو سؤال اين پرسشنامه بر اساس مقياس شش درجه‌اي جواب بدهيد.

قبل از اين كه براي درمان به ما مراجعه كند در يك دوره‌ي سه ساله، چندين داروي ضد افسردگي را امتحان كرده بود (دارودرماني يكي از گزينه‌هاي درمان اضطراب است). اخيراً روان‌پزشك او داروي لورازپام براي او تجويز كرده بود. او داروهاي خود را مرتب مصرف طرحواره درمانگر  مي‌كرد و اندكي بهتر شده بود و احساس بهتري داشت. اضطرابش اندكي كمتر شده بود و از زندگي‌اش بيشتر لذت مي‌برد. اگرچه دارو در كاهش اضطراب به او كمك كرده بود، اما كماكان از خانه بيرون نمي‌آمد. شوهرش از اين وضع چندان راضي نبود و مي‌گفت دارو فقط به او كمك كرد كه در خانه بماند.

مشكل جدّي‌تر ديگر اين بود كه آيدا براي كاهش اضطراب به دارو وابسته شده بود:

آيدا: دلم نمي‌خواهد تا آخر عمر دارو مصرف كنم. از فكر كنار گذاشتن دارو، لرزه به اندامم مي‌افتد. نمي‌خواهم دوباره در دام نگراني‌ها و دلواپسي‌هايم بيفتم.

حتي وقتي آيدا به خوبي با شرايط استرس‌زا كنار مي‌آمد، همه‌ي موفقيتش را به دارو نسبت مي‌داد. دارو نمي‌توانست او را وادار به انجام كارهاي روزمره كند (به همين دليل زماني كه دارو كنار گذاشته شود، مخصوصاً داروهاي ضد اضطراب، ممكن است بيماري باز گردد).

آيدا در حل و فصل تله‌ي زندگي‌اش پيشرفت خوبي داشت. در طول يك سال، زندگي‌اش تغيير كرد و به تدريج توانست اضطراب خود را به حدّ عادي برساند. او توانست به مسافرت برود، دوستانش را ببيند و سينما برود. در نهايت نيز تصميم گرفت كار پاره‌وقتي پيدا كند كه نياز بود هر روز از خانه بيرون بيايد.